Анатолій Балуценка
766 Гіпотэз
шмат, але няясна,
Як горы могуць паўставаць,
Бо не тлумачаць падрабязна,
Патрэбна механізм ствараць.
767 І сілы
ведаць пажадана,
Якія здатны працаваць,
Каб апускаць дно акіянаў,
І горы ўгору паднімаць.
768 Як ціск
паменшыўся раптоўна,
І пашыралась Прадзямля,
Працэс праходзіў паслядоўна,
Кара застыла спакваля.
769 У
літасферы за імгненне
Ўсё пашырэнне не прайшло,
Далей трывала пашырэнне,
Кару да трэшчын прывяло.
770 Кары
магутныя асновы
Раней былі на Прадзямлі,
Таму вялікія расколы
Праз кантыненты не прайшлі.
771 Расколы
ўсе пры пашырэнні
З базальту ўразілі абшар,
Яны прабеглі за імгненні
Амаль праз цэлы зямны шар.
772 І магма
пацякла ў расколы,
Каб раўнавагу падтрымаць,
Гор шэраг паднімаўся новы,
Хрыбты пачалі утвараць.
773 Ў кары
з базальту без праблемы,
Як не было яшчэ вады,
Ўтварылісь горныя сістэмы,
Як пасярэднія хрыбты.
774
Засталісь гэтыя разломы,
Хоць утварыліся даўно,
Іх назва рыфтавыя зоны,
І пашыраюць яны дно.
775 І
ажываюць час ад часу,
Актыўныя ад той пары,
Выходзіць магма там адразу,
Дзе вельмі тонкі пласт кары.
776 Кара з
базальту ў акіяна
Рэльеф складаны набыла,
Змяняла стан бесперастанна,
Балансіроўка ў ёй ішла.
777 За
спробай аднаўлялась спроба,
Кара ламалася не раз,
Бо па законах гіраскопа
Стваралась раўнавага мас.
778
Бясконцая карэктыроўка,
Змяняе твар кары яна,
Амаль уся балансіроўка
Ідзе заўжды праз кару дна.
779 І магме
рэдка удаецца
Змяніць у сталай сушы стан,
Землетрасенне распачнецца
Або пачне рабіць вулкан.
780 Есць у
расколаў свой малюнак,
І паўтараецца ён зноў,
Нязменна сталы іх кірунак,
Яны ідуць да палюсоў.
781
Ўтварыцца гэтыя расколы
Па паралелях не маглі,
Так дысбаланс ствараў умовы,
Біццё каб зменшыць на Зямлі.
782 Зямля
свой выгляд набывала,
Баланс змяняла шляхам спроб,
Знімала масу, дабаўляла,
Бо слушна дзеяў гіраскоп.
783 Як
гіраскоп – цвёрдае цела,
Каб абурэнне устраніць,
Ўвойдзе ў прэцэсію умела,
Каб ўраз нахіл асі змяніць.
784 Але
зусім другая справа,
Як магма вадкая ўнутры,
Яна ўраз дысбаланс змяншала,
Магла выходзіць з-пад кары.
785 Як
момант сіл стваралі масы,
Вось непатрэбна адхіляць,
За лік перамяшчэння магмы
Біццё магчыма устраняць.
786 Таму,
як маса стан змяніла,
Планета адгукалась так,
Што магма ўпадзіны рабіла
Ці паднімалася ў гарах.
787 Цяжар
магутны ці сцісканні
Кару няздатны разбурыць,
А механізм балансавання
Рэльеф у змозе утварыць.
788 І
радыяльным быў заўсёды
Напрамак тэктанічных сіл,
Тангенцыяльны сціск пароды
Паўторным у працэсе быў.
789 Сціск з
расцяжэннем, іх альянсу
Няпроста тлумачэнне даць,
Ды толькі дзея дысбалансу
Магла іх разам аб’яднаць.
790 Калі
вада скандэнсавалась,
Рэльеф змяніўся у Зямлі:
Дно акіянаў паглыблялась,
І горы у адказ раслі.
791 Але
Зямля не адцуралась
Кары мінулай Прадзямлі,
Таму кара дэфармавалась,
Разломы праз яе прайшлі.
792 Планета
стала намагалась
Ўсе масы так размеркаваць,
Каб раўнавага зберагалась,
Біцця асі не дапускаць.
793
Гіраскапічнаю сістэмай
Заўжды у змозе быць Зямля,
Каб хутка справіцца з праблемай,
Ссувае магму спакваля.
794 Калі
ўсе дзеючыя сілы
Дакладна ў шары разглядаць,
У ім статычны шлях бяскрылы,
Дынаміку патрэбна браць.
795 Калі
ствараць мадэлі схему,
Ў адрыве з’яў не трэба браць,
А як агульную сістэму
Зямлю ўсю лепей разглядаць.
796 Калі
здарыцца змена дзесьці,
Яна не пройдзе без слядоў,
А адгукнецца ў іншым месцы,
Там змена паўтарыца зноў.
797 Але ў
прагнозах поспех малы,
Ўтварыцца горы мелі шанс,
Ды поруч праляглі правалы,
Бо вымагае так баланс.
798 Калі
вада кандэнсавалась
І масу стала дадаваць,
Каб кантынентам набыць сталасць,
Баланс патрэбна утрымаць.
799 Але
задача са складаных,
Каб магма цераз іх прайшла,
Кара таўсцей, чым ў акіянах,
На іх у сем разоў была.
800
Прабіцца магма намагалась,
Дзе трэшчыны раней прайшлі,
Калі кара адаптавалась
На новы радыус Зямлі.
801
Напрамак гор ды іх памеры
Такую форму набылі,
Як ў старажытняй літасферы
Разломы ў час былы прайшлі.
802 Таму і
горныя пароды
Па складу іншымі былі,
Бо магма ў масе іх заўсёды,
Што паднялась з глыбінь Зямлі.
803
Кантынентальныя платформы,
Наследнікі кары старой,
І склады, і абрысы формы,
Як сведкі долі іх былой.
804 Не
ўзнікне гор ў іх, без сумнення,
Такой не будзе навіны,
Ад пачатковага стварэння
Збалансаваныя яны.
805 Дзе ж
моц, што дно ўраз паглыбіла?
За чый лік гмахі гор ўзраслі?
Пакуль адна такая сіла:
Момант інерцыі Зямлі.
806 Дзе
ўзніклі трэшчыны ў прасторы
Ў свой час ў кары на Прадзямлі,
Там потым паўставалі горы,
Так горныя хрыбты прайшлі.
807 Ў кары
знайшлось шляхоў нямала,
Паўсюдна трэшчыны былі,
І там, дзе масы не хапала,
Ўраз горы ў трэшчынах раслі.
808 Раскол
вялікі або дробны,
Залежна, дзе праклаў ён шлях,
Меў сталы выгляд V-падобны
Амаль заўжды па берагах.
809 Быў
выхад магмы на прасторы,
І ў большасці мацярыкоў
Скалістыя паўсталі горы,
На іх амаль няма грунтоў.
810 Калі
разлом праходзіў роўна,
Гарам ён форму надаваў,
Да іх належаць, безумоўна,
Такія горы, як Урал.
811 Калі раскол быў л-падобны,
Ў ім горы іншыя раслі,
І выгляд быў у іх асобны,
Кару без страты паднялі.
812 Таму
скалістых гор нямала,
Стварэнняў магмы маладой,
І тых, дзе магма узнімала
Асадкаў старажытніх слой.
813 Калі
кара адаптавалась
На новы радыус Зямлі,
Праломаў многа утваралась,
Шчыльней каб пліты прыляглі.
814 Каб ад
былой кары платформу
На новы шар прыстасаваць,
Краям расцягваць трэба форму,
А цэнтр платформы пралмаць.
815 Праломы
ў выглядзе падковы
І гарам форму прыдаюць,
Стварылі трэшчыны умовы,
Так горныя хрыбты ідуць.
816
Геолагам незразумела,
Чаму ёсць горныя хрыбты,
Ідуць што незвычайна смела
У розныя бакі заўжды.
817 Калі
працэс гораўтварэння
Узводзіў гор вялізны гмах,
Хрыбты ўзнікалі у імгненне,
Ў адным напрамку быў іх шлях.
818 Такое
як магло здарыцца:
Гару перасякла гара?
Працэс мог без праблем адбыцца,
Была ранейшая кара.
819 Бо горы
на Зямлі ўтваралісь
І па сваіх шляхах прайшлі,
Былыя горы заставалісь
На літасферы Прадзямлі.
820 На
Прадзямлі стваралі горы
Балансавання механізм,
Працэс імклівы быў і скоры
К нулю прыводзіў дынамізм.
821 Не
трэба і эксперыменты:
Ўся літасфера Прадзямлі
Пераўтварылась ў кантыненты,
А горы ўжо на іх былі.
822 Хаця ў
умовах новых гэтых
Старыя горы засталісь,
Ды, каб баланс быў у планеты,
Другія паднімалісь ўвысь.
823 Калі
пры моцным расшырэнні
Ствараўся новы твар Зямлі,
Платформы разышлісь ў імгненне,
І дзе патрэбна, там ляглі.
824 Ў
Зямлі, як ў іншых цел фізічных,
Каб дысбаланс скарэктаваць,
Працэсаў шэраг тэктанічных
Пачаў ўраз горы паднімаць.
825
Паўсталі горы маладыя,
Каб зменшыць шара дысбаланс,
На іх шляху былі старыя,
Стваралі пэўны дысананс.
826 Таму ў
кары такія складкі,
Што утвараюць ланцугі,
Напрамкі задаюць загадкі,
Сюды – адзін, туды – другі.
827
Гораўтваральныя працэсы
Бясконца на Зямлі ідуць,
На экзагенныя эксцэсы
Яны адказ заўжды даюць.
828 На
Прадзямлі стварылі горы
Рэльеф складаны на кары,
Былі калісьці дном у моры,
Дайшлі да сённяшняй пары.
829 Заўсёды
горы паднімалісь
І паднімацца будуць зноў,
На змены масы адгукалісь,
Працэс балансу каб ішоў.
830
Перамяшчалісь масы стала,
Баланс вядзе сваю ігру,
Зямлю біццё каб не спаткала,
Што ссуне ўніз, а што ўгару.
831 Таму
Зямля заўжды жывая,
Такой была і ёсць кара,
Аб раўнавазе пільна дбае
Ад стратасферы да ядра.