Анатолій Балуценка
573 Як паясніць, што акіяны,
Хаця з базальту маюць дно,
Ды ў ім граніты раскіданы
Дзе-недзе часам ўсё адно?
574 Кара з
граніту расплывалась,
Ламалась на кускі яна,
Малых кускоў шмат утваралась,
Цяпер яны фрагменты дна.
575 Базальт
пашырыўся раптоўна,
І падзялілася кара,
Ў гарачым моры, безумоўна,
Яна да сталых месц плыла.
576 Упарта
рухалась да мэты,
Каб шару ў раўнавазе быць,
І каб вярчэнне у планеты
Збалансаваным зноў зрабіць.
577 Бо
зразумела апрыёры:
Кара знайшла адзіны шанс,
Ў базальтавым гарачым моры
Ліквідаваць каб дысбаланс.
578 Кары
гранітныя платформы,
Ўся літасфера Прадзямлі,
Прыстасаваць імкнулісь формы
Пад новы радыус Зямлі.
579 Яны
знаходзілі стан новы,
Разломы моцныя прайшлі,
Каб да базальтавай асновы
Платформы шчыльна прыляглі.
580 Граніт,
кавалак нават дробны,
Стварэнне Прадзямлі спаўна,
Таму так вельмі непадобны
Склад сушы і пароды дна.
581 Бо сушы
роўныя фрагменты
Карой на Прадзямлі былі,
Дно акіянаў – элементы
Кары, што ўзніклі на Зямлі.
582
Граніты, даўнія не ў меру,
З базальтам вельмі маладым,
Цяпер складаюць літасферу,
Бо расплылісь ў свой час па ім.
583 Былі
мацярыкі ўсе разам
У старажытнюю пару,
Хоць разышліся яны з часам,
Ўяўляюць Прадзямлі кару.
584 Разрывы
старажытніх складак
Па ўскраінах мацярыкоў,
Даюць падставы для здагадак:
Іх разам скласці можна зноў.
585
Мацярыкам ўласціва сталасць,
Яны стабільны ў даны час,
Але, калі Зямля стваралась,
Скраналісь з месц звычайных ўраз.
586
Стварэння цуд не вельмі скоры,
Была паверхня без вады,
Ў базальтавым гарачым моры
Мацярыкі плылі тады.
587 Каб
паясніць, чаму спаткала
Абледзяненне на Зямлі,
Не трэба, каб на полюс стала
Ўсе кантыненты перайшлі.
588 Як
вязкасць рэчывы прыдбалі,
Калі гарачымі былі,
Яны па шчыльнасці ўтваралі
Склад абалонак Прадзямлі.
589 Шмат
абалонак розных відаў,
З паверхні лёгкая была,
Яна складалася з гранітаў,
З яе ўтварылася кара.
590 Кары
слой, параўнальна тонкі,
Граніты ў склад яго ўвайшлі,
Пад ім з базальту абалонкі
Гарачай магмаю былі.
591 Ва
ўпадзінах акіянічных,
Іх вельмі шмат па ўсёй Зямлі,
Няма гранітаў сушы звычных,
Адны базальты там ляглі.
592 А калі
ёсць – то выпадкова,
Як кантыненты разышлісь,
Стварылась для кускоў умова,
Каб на базальце засталісь.
593 Кара
ламалася без стомы,
Пароды роўна не ляжаць,
На дыбкі ўзнялі іх разломы
Ці ў складкі сталі падымаць.
594 Кары
нанесена шмат шкоды
Яшчэ ва ўлонні Прадзямлі,
Але тады яе пароды
Не так разбураны былі.
595 Ды
адбылося разбурэнне,
Як разарвалася кара,
На новы радыус ў імгненне
Прылегчы надышла пара.
596 Кара
ламалася заўсёды,
Разломаў быў бясконцы шквал,
І роўныя слаі пароды
Ператвараліся ў развал.
597 Факт
слушны, што ў зямнога шара
З парод двух складзена кара,
Упарта сведчыць гэта пара:
Мадэль адкідваць не пара.
598 Рэльеф
ствараўся у планеты,
Задача цяжкаю была,
Ды Прадзямля ў працэсе гэтым
Была разбурана датла.
599 Ціск
рэчыву быў грозным катам,
Ды як спадаць, нарэшце, стаў,
То кожны сам асобны атам
Сябе паволі награваў.
600 Аб’ёмы
рэчыва змяняла,
Прыйшла напружанняў пара,
Тэмпература вырастала,
Рабіла трэшчыны кара.
601 І
літасфера раздзялялась,
Кавалкаў шмат было і пліт,
А магма хутка пашыралась,
Трашчаў былой кары граніт.
602 І плыў
ў базальце, як у моры,
Шлях выбраў не абы-які,
Размеркаваўся у прасторы,
Ўтварылісь з пліт мацярыкі.
603 Рабілі
пліты пераходы,
Ды стромкі край іх вельмі быў,
І абрушаліся пароды,
Пакаты утваралі схіл.
604 Здабыць
баланс была іх мэта,
Па моры агнявым плылі,
І па закону Архімеда
Яны паглыблены былі.
605 На
дзесяць, трохі менш, працэнтаў
Граніт па шчыльнасці лягчэй,
Таму кара у кантынентаў
Як раз ў дзесяць разоў таўсцей.
606 Паміж
мацярыкоў ствараўся
Кары з базальту тонкі пласт,
Бо магмай моцна награваўся,
Збіраўся ў складкі іншы раз.
607 Кара,
халодная не ў меру,
На Прадзямлі раней была,
Яна ў зямную літасферу
Амаль без значных змен ўвайшла.
608 Калі б
па шчыльнасці граніты
З базальтам роўнымі былі,
Ўвесь шар вадой бы быў заліты,
І не было б на ім зямлі.
609 Як маса
стала пашырацца,
Ўжо Прадзямля была Зямлёй,
Трэба было адаптавацца
Цяпер старой кары на ёй.
610 Кару як
Прадзямлі старацца
На большым шары размяшчаць?
Ёй неабходна распластацца,
Каб непарыўнай масе стаць.
611 Зямля
рэльеф кары прымала,
Які быў ў Прадзямлі заўжды,
Ды адаптацыя наклала
Свае прыметныя сляды.
612 Не
засталось суцэльных нетраў,
Разломы моцныя прайшлі,
На многа тысяч кіламетраў
Яны цягнуліся ў кары.
613
Знайшліся слабыя участкі,
Ўтваралісь трэшчыны не раз,
І падзялілася на часткі
Магутная кара ураз.
614 Кара
плыла, ды не без мэты,
Баланс працэсам кіраваў,
Нязменнасць мець каб для планеты,
Так кожны кантынент і стаў.
615
Няпроста аднавіць ў уяве,
Працэсы як ў той час ішлі,
Ажыццяўляўся рух ў расплаве,
Пліты плылі, як караблі.
616 Калі
кара адаптавалась,
Расколы праз яе прайшлі,
Яны, каб крывізна змянялась,
Былі шырокімі ўглыбі.
617 І па
краях ўтваралісь шкоды,
Напружанні раслі вакол,
Калі абвальвалісь пароды,
То V-падобным быў раскол.
618 Кара на
Прадзямлі спачатку
Адносна сталаю была,
Ды болей не было парадку,
Ўшчэнт разбурылася яна.
619 Слаі
парод ішлі нармальна,
Асадкі як на іх ляглі,
Ўставалі потым вертыкальна
Ці перавёрнуты былі.
620 Працэс
быў бурным, рэзультаты
Заканамернымі былі:
Геалагічныя адклады
Агульныя на ўсёй Зямлі.
621 Кара
аднолькавай засталась
На ўсіх шасці мацярыках,
Зямлі гісторыя стваралась
На Прадзямлі ў былых вяках.
622 Да
раўнавагі маса прагне,
Ўсе месцы занялі свае,
Хоць пліты у гарачай магме
Нагрэлісь моцна ад яе.
623 Але
ўвайсці у склад расплаву
Кара з гранітаў не магла,
Хоць расплаўлялася памалу,
Ды не хапала ўсё ж цяпла.
624 І
старажытнія платформы
Мацярыкамі ўжо былі,
Не зруйнавалісь дзе звышнормы,
У іх базальты не ўвайшлі.
625 Набыў
геоід літасферу,
Амаль стварылася Зямля,
Яшчэ чакала гідрасферу,
Яна дажджом спадзе пасля.