Анатолій Балуценка
352 У
рэчыва тэмпература,
Стан атамных арбіт які,
Ад іх змяняецца структура,
Нагрэў дае аб’ём другі.
353 Існуюць
вечныя законы,
Як ціск высокі прыкладаць,
З арбіт высокіх электроны
Пачнуць на нізкія спадаць.
354 Хоць
цяжка верыць рэзультатам,
Але ўзнікае дзіўны стан:
Энергію хавае атам,
Што ён зусім астыў – падман.
355 Як
звышвысокі ціск імгненна
З такога атама зноў зняць,
Арбіт узровень, несумненна,
Ён ўзніме, каб гарачым стаць.
356 Бо
электроны, безумоўна,
Займуць арбіты зноў свае,
Іх стан змяняецца грунтоўна,
Гарачым атам зноў стае.
357 Так
маса цеплыню хавала,
Што разагрэла Прадзямлю!
З крыніц другіх не набывала,
А мела ўласную, сваю.
358 Шмат
рэчываў, адна прырода
На Прадзямлі і на Зямлі,
Калі здарылася нагода,
Яны ўсе з космасу прыйшлі.
359 Ды
іншым выглядаў абломак,
Як звонку ціск высокім быў,
Дэфармаваннем абалонак
Ціск шчыльным рэчыва зрабіў.
360 Ціск
масу абціскаў трывала,
І выраджалісь рэчывы,
Іх упакоўка шчыльнай стала,
Звышцяжкімі былі яны.
361
Хімічных элементаў сталых,
Як ціск высокі, больш няма,
Злучэнняў не стварыць трывалых,
Так ёсць ў прыродзе нездарма.
362 Няма
структурнага парадку,
Як плазмай рэчыва стае,
І элементы ў тым выпадку
Страчаюць якасці свае.
363 Матэрыя
універсальна:
І выраджанай можа быць
Ці ў звыклым выглядзе нармальным,
І здатна пераход рабіць.
364 Таму
пратоны, электроны
І ёсць сыравіна як раз,
Што пераможа перапоны,
Як надыдзе стварэння час.
365 Калі змяняюцца
умовы,
З агульнай той сыравіны,
Хаця працэс і выпадковы,
Складаюць атамы яны.
366 Каб
атам разбурыць, ёсць крокі:
Яго магчыма награваць
Або даваць ціск звышвысокі,
Арбіты з атамаў зрываць.
367 Як
моцна рэчыва сціскаюць,
Яно халодным ўраз стае,
Бо электроны пакідаюць,
Узроўні верхнія свае.
368 Ціск
ядры атамаў збліжае,
І электрон для іх – як госць,
Хоць цела холад набывае,
Але энергія ў ім ёсць.
369 Як маса
ціску ўжо не мела,
Без ўсякіх вонкавых крыніц,
Зноў плазмай стаць у змозе цела,
Заззяе колерам суніц.
370 Дзве
процілегласці убачым,
Як атам цалкам разбураць:
Ці будзе надта ён гарачым,
Або халодным можа стаць.
371 І зараз
моцны ціск занадта
У ніжняй мантыі, ядры,
Там атамы паўстаць няздатны,
Ушчэнт разбураны яны.
372 А ёсць свабдныя
пратоны,
Не надышла для іх пара,
Каб набывалі электроны,
Таму і холад у ядра.
373
Адрозненняў таму багата,
Фізічны іншы статус дан,
Як ў рэчывах разбуран атам,
Яны ўяўляюць іншы стан.
374 Вядома
з фізікі цудоўна,
Спружыну моцна як сціскаць,
Схавана моц у ёй ўсё роўна,
Яе зноў можна атрымаць.
375 Калі
сціскаць гарачы атам,
То ясна з папярэдніх слоў,
Ў энергіі не будзе страты,
Зняць ціск – гарачым стане зноў.
376 Арбіты
нізка ці высока,
Яны змяняюцца заўжды,
Як звышвысока – будзе спёка,
Калі звышнізка – халады.
377 Як цела
моцна награваем,
Яно становіцца, як газ,
Стан гэты плазмай называем,
З ім сутыкаліся не раз.
378 Як атам
моцны ціск набудзе,
Як рэчывы тады назваць?
Халоднай надта плазма будзе,
Ўсё роўна, як іх разбураць.
379 Няма ад
ціску перапоны,
І раптам надыдзе пара,
З арбіт сыходзяць электроны,
Каб адыходзіць ад ядра.
380
Ўласцівасці страчае маса,
І болей рэчыва няма,
Халодная ўтварыцца плазма,
У ёй сапраўдная зіма.
381 Такое
рэчыва, няйначай,
Звышшчыльнай плазмай можна зваць,
Каб адразняцца ад гарачай,
І ёй належыць назву даць.
382 Як
рэчыва нагрэць задужа,
Плазма гарачая заўжды,
Ў звышшчыльнай масе толькі сцюжа,
Стан такой плазмы – халады.
383 Каб
плазму, што падобна газу,
Ад шчыльнай плазмы адразняць,
То плазму шчыльную адразу
След антыплазмаю назваць.